زنان پرده‌نشین؛ راویان حسرت یک زندگی نرمال

 روزی نیست که تصاویری از ضرب‌و‌شتم یک زن توسط نیروهای انتظامی به‌بهانه عدم تمکین از پوشش معیار جمهوری اسلامی منتشر نشود. یک روز نیروهای «حافظ حجاب» زنی را برهنه می‌کنند و سبعانه کتک می‌زنند و روزی دیگر، ماموران با لباس فرم نیروی انتظامی زنی را با خشونت فیزیکی بازداشت می‌کنند. اعمال این خشونت عریان اما تنها به قصد بازگرداندن حجاب اجباری به تن زنان نیست، هدف هرچه که باشد، موجب حذف زنان از فضای شهری می‌شود. هرچند سیاست کلان جمهوری اسلامی در طی چهل و پنج سال گذشته، همین پرده‌نشین کردن زنان بوده است.

***

روایت‌هایی از حذف زنان از معابر شهری

«نازنین» از اولین روزهای اعتراضات «زن٬ زندگی٬ آزادی»، تمامی شال‌ها و مانتو‌هایش را کنار گذاشته و به‌همراه مادر و پدرش٬ حضور هر روزه در معابر عمومی شهر٬ شیراز را، به‌عنوان بخشی از فعالیت روزانه‌اش در حمایت از حق انتخاب نوع پوشش زنان برگزیده. او به «ایران‌وایر» گفت: «از نیمه مهر۱۴۰۱ دیگر روسری نپوشیدم٬ مانتو نپوشیدم٬ روزانه به خیابان‌ها٬ کافه‌ها و … می‌رفتم تا بخشی از یک مبارزه بزرگتر باشم. در تمامی این روزها هم از حمایت خانواده‌ام برخوردار بودم.» این حمایت اما هفته پیش به پایان رسید؛ هم‌زمان با شدت گرفتن خشونت عاملان طرح «نور» یا «سفیران مهر.» پس‌از آن بود که نازنین با فشار خانواده‌اش مجبور شده بین تن دادن به حجاب معیار جمهوری اسلامی یا خانه‌نشینی، یکی را انتخاب کند.

طی روزهای گذشته زنان بسیاری در شبکه‌های اجتماعی از تجربه مشابه نوشتند؛ از محروم شدن از فضای شهری. یکی از کاربران شبکه اجتماعی «ایکس» در رابطه با فضاهایی نوشته است که به‌مرور از زنان دریغ شد «نمایشگاه کتاب٬ سینما٬ رستوران٬ کافه و …» و کاربری دیگر از رویایش که پیاده‌روی با پوشش اختیاری در خیابان ولیعصر تهران است.

«مهدی»، یک راننده اسنپ است؛ یکی از بی‌شمار راننده‌هایی که پس از اعتراضات سال ۱۴۰۱ تصمیم گرفت به‌جای درگیری با زنان و تبدیل شدن به بخشی از چرخه خشونت٬ شیشه‌های ماشینش را دودی کند. او به ایران‌وایر گفت:‌ «من چه‌کاره بودم که به زنان در مورد پوششان تذکر بدهم؟ هرکسی باید بتواند حداقل لباسش را انتخاب کند٬ این ماشین اما ابزار کارم بود و من محتاج هر ساعت کار. ۲۰ روز اضافه کار کردم تا شیشه‌های ماشین را دودی کنم.» مهدی اما یکی از اولین افرادی است که به‌دلیل دودی کردن شیشه‌های ماشینش، جریمه شده است.

رییس مرکز اجراییات پلیس راهور فراجا، ۱۸اردیبهشت۱۴۰۳ اعلام کرد که نرخ جریمه شیشه دودی در سال ۱۴۰۳ برای شیشه جلو ۵۰۰ هزار تومان،‌ برای شیشه‌های بغل جلو ۲۰۰ هزار تومان و برای شیشه عقب و شیشه‌های بغل عقب، ۱۰۰ هزار تومان است. او امروز هشتصد هزار تومان٬ معادل درآمد چند روز کارش را جریمه شده است و تصمیم گرفته که دیگر مسافران زن را سوار نکند. مهدی در پاسخ به این پرسش که «فکر نمی‌کنی با خودداری از پذیرش مسافران زن٬ به سرکوب زنان کمک می‌کنی» گفت: «من حاضر نیستم به زنی بگویم روسری به سر کند؛ بعد مهسا روی این خاک خون ریخته شده٬ من خون را فراموش نمی‌کنم.»

سرکوب زنان در رابطه با حجاب اجباری محدود به حمل‌و‌نقل عمومی نمی‌شود؛ توقیف خودروهای شخصی به‌دلیل داشتن سرنشین بدون حجاب اجباری، تبدیل به یکی از جدی‌ترین چالش‌های زندگی روزمره زنان ایرانی شده است. کاربری در این رابطه نوشت:‌ «از خشم دارم می‌ترکم. نمی‌تونم با ماشینم از تهران خارج شم، چون ممکنه یه بی‌شرفی وسط جاده ماشینمو به‌خاطر توقیف حجاب بخوابونه پارکینگ. نمی‌خوامم درگیر خوابوندن ماشین و کلاس حجاب و اینا بشم. احساس خفگی می‌کنم.» 

کاربر دیگری به تجربه توقیف ماشین در جاده‌های برون شهری اشاره کرد: «دیروز ماشین رفع توقیف شد، ولی هنوز ترخیص نشده و پارکینگ است.

در این ۱۰ روز هرکس شنید ماشینم به‌خاطر حجاب توقیف شده، گفت تو چرا؟؟ 

خودم هم هنوز نمی‌دانم چرا باید سرهنگ مملکت با ۲۵ سال خدمت، ماشینم را روی پل پارکینگ، وقت ورود به پارکینگ ! توقیف کند، بعد سرش را بندازد پایین و بگوید ببخشید.»

درهای بسته ورزشگاه‌ها، کافه‌ها، فروشگاه‌ها به روی زنان

حضور زنان بر روی سکوهای ورزشگاه‌ها تنها مدتی کوتاه دوام داشت. بعد از آنکه رسانه‌ها در ایران، تصویر پیرمردی که با سربند منقش به شعار مذهبی «یا زهرا»، در ورزشگاه آزادی در حال توهین‌ و تهدیدهای جنسیتی علیه زنان حاضر در ورزشگاه بود را منتشر کردند، شورای تامین امنیت استان مازندران تصمیم گرفت ورود «تماشاگران زن» به ورزشگاه «وطنی» شهر قائمشهر را، ممنوع کند.

هم‌زمان، رسانه‌ها در ایران، از «فتح سنگر به سنگر ورزشگاه‌ها توسط تندروها» و «برنامه‌ریزی شده بودن پروسه ممنوعیت دوباره حضور زنان در ورزشگاه‌ها» خبر داده‌اند.

یک منبع آگاه در فدراسیون فوتبال نیز به ایران‌وایر گفته است که این فدراسیون، منتظر واکنش احتمالی فیفا یا کنفدراسیون فوتبال آسیا است. این منبع آگاه به ایران‌وایر گفته: «برنامه‌ریزی برای ممنوعیت ورود زنان از اواخر اسفند۱۴۰۲ آغاز شد و قرار بود در هفته‌های پایانی لیگ برتر، آرام آرام دوباره درهای ورزشگاه‌ها به روی زنان بسته شود.»

وضعیت کافه‌ها٬ رستوران‌ها و فروشگاه‌ها نیز به گزارش شاهدان عینی، به همین منوال است. در‌حالی‌که هر روزه خبر پلمب چند واحد تجاری به‌دلیل ارائه خدمات به زنان بدون پوشش اجباری منتشر می‌شود٬ برخی از صاحبان این واحدها با فشار نهادهای انتظامی و امنیتی، ناچار شده‌اند از پذیرش زنان با پوشش اختیاری خودداری کنند. 

یکی از کاربران شبکه اجتماعی ایکس در این رابطه نوشت: «این منم وقتی تو‌ کافه نشسته بودمو اومدن بهم‌ گفتن موهاتو بپوشون چون تازه فک ‌پلمب شدیم! منم گفتم‌ چیزی ندارم، یه مشنبا بده سرم کنم! پسره گفت خانوم ‌مشنبا برازنده شما نیست، منم در جواب گفتم اتفاقا حجاب برازنده من‌ نیست!»

سیاست جمهوری اسلامی انکار زن است

یک جامعه‌شناس شهری در رابطه با حذف زنان از فضای شهری به ایران‌وایر گفت: «موضوع تنها محدود به حجاب نیست؛ مدیریت کلان شهری در تمام سال‌های گذشته به‌نحوی بوده که زنان کمترین حضور ممکن را در عرصه عمومی داشته باشند.»

او افزود:‌ «زنان عملا در ساعت‌های طولانی از شهر غیب می‌شدند. خیابان‌های تاریک، پل‌های محصور‌شده در تابلوهای تبلیغاتی و شمشادهایی که پیاده‌روها را برای زنان ناامن کرده بود، بخشی از دلایل این غیبت طولانی بود. به‌مرور با ممنوعیت رسمی یا غیررسمی دوچرخه‌سواری و موتورسواری زنان، بخشی دیگری از زنان از فضای شهری حذف شدند.»

این جامعه‌شناس در ادامه به عدم وجود قانونی برای منع زنان از ورزش در فضاهای عمومی شهری اشاره کرد و گفت که به‌رغم این موضوع، زنان از بهره‌مندی از فضاهای سبز شهری محروم شدند.

به گفته او، سیاست کلان جمهوری اسلامی در راستای «انکار» بدن زنان در فضای عمومی است: «این انکار جنبه‌های مختلفی دارد؛ دویدن٬ لم دادن٬ روی زمین نشستن، ورزش کردن و …، که همگی برای زنان به‌واسطه قانون یا عرف مورد حمایت جمهوری اسلامی ممنوع شده‌اند و این ممنوعیت، مصادیقی از تلاش  از انکار بدن زنان است. البته باید به تمامی این موارد، چالش بزرگ پوشش را نیز اضافه کنیم.»

این جامعه شناس تاکید کرد: «اگرچه به‌نظر می‌رسد جمهوری اسلامی حضور اجتماعی زنان در چارچوبی که برای زن مسلمان تعریف کرده را پذیرفته است، اما در نگاهی کلان‌تر، هدف نهایی این نظام، پرده‌نشینی زنان است و زنان را تنها در نقش مادری- همسری می‌پذیرد.»

«علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی٬ دی سال گذشته در آخرین دیداری که با جمعی از زنان داشت٬ تاکید کرد که شغل اصلی زنان «خانه‌داری و فرزندآوری و مادری» است. علی خامنه‌ای در آن دیدار، شغل «اساسی زنان» را «خانه‌داری و فرزندآوری و مادری» دانسته و گفته است شرط حضور زنان در مشاغل، محروم نشدن آن‌ها از شغل اساسی‌شان است و از مسوولان کشور خواسته راه‌حلی برای انجام وظیفه زنان در خانه و کار در بیرون از خانه پیدا کنند.

تاکید چندباره او بر لزوم «رعایت حجاب» در طی ماه‌های گذشته، در نهایت منتهی به اجرای طرح نور شد. طرحی که در طی آن، خشونت علیه زنان ناباورانه افزایش یافته است تا شاید به گمان مجریان آن با حذف زنان از فضاهای عمومی شهری، مشکل جمهوری اسلامی و زنان را به یکباره حل کند.