مهاجرت بهاییان از ایران

 

آیین بهایی که در میانه قرن نوزدهم در ایران بنیان نهاده شد، با وجود داشتن آموزه‌هایی درباره صلح، وحدت و محبت، همواره با فشار و تبعیض در زادگاه خود روبرو بوده است. این دین، که امروزه میلیون‌ها پیرو در سراسر جهان دارد، از آغاز تا امروز در ایران با محدودیت‌های حقوقی، اجتماعی و فرهنگی شدیدی مواجه بوده است.یکی از نتایج این فشارها، مهاجرت گسترده بهاییان ایرانی به خارج از کشور طی چند دهه گذشته بوده است. این مقاله به بررسی دلایل این مهاجرت، چالش‌ها و فرصت‌های آن، و همچنین تفاوت‌های زندگی بهاییان در ایران و خارج از ایران می‌پردازد.
۱. زمینه تاریخی: ریشه تبعیض علیه بهاییان در ایران
بهاییان در ایران، از زمان پیدایش این دین، همواره با مخالفت‌های شدید سیاسی و دینی مواجه بوده‌اند. علت این مخالفت‌ها را می‌توان در چند محور اصلی خلاصه کرد:
جدایی بهاییت از اسلام: بهاییان از نظر فقه شیعه، مرتد محسوب می‌شوند، چرا که به پیامبری بعد از محمد (ص) باور دارند.
ماهیت جهانی‌گرای دین بهایی: آموزه‌های بهایی که بر صلح جهانی، وحدت ادیان، برابری زن و مرد و حذف تعصبات قومی و دینی تأکید دارند، با نهادهای سنتی و حاکم ناسازگار دیده می‌شوند.
فقدان رسمیت قانونی: در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فقط ادیان اسلام، مسیحیت، یهودیت و زرتشتی‌گری به رسمیت شناخته شده‌اند، و بهاییان فاقد حقوق شهروندی قانونی هستند.
۲. دلایل مهاجرت بهاییان از ایران
مهاجرت بهاییان از ایران، به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، افزایش چشم‌گیری یافت. عمده‌ترین دلایل این مهاجرت را می‌توان در موارد زیر دسته‌بندی کرد:
۲.۱. فشارهای مذهبی و تبعیض رسمی
بازداشت، زندان و اعدام بهاییان به اتهام «تبلیغ علیه اسلام» یا «جاسوسی»
تخریب قبرستان‌ها و اماکن مقدس بهایی
اخراج از ادارات دولتی یا محرومیت از استخدام
۲.۲. محرومیت از تحصیل
بهاییان از ورود به دانشگاه‌های دولتی منع شده‌اند، و هرگاه مذهب خود را اعلام کنند، از سیستم آموزشی حذف می‌شوند. این سیاست، انگیزه‌ای بزرگ برای خروج خانواده‌های بهایی از کشور بوده است تا فرزندانشان در فضایی آزادتر تحصیل کنند.
۲.۳. محدودیت در فعالیت‌های اقتصادی و مدنی
بهاییان مجاز به راه‌اندازی کسب‌وکارهای خاص نیستند و در بسیاری موارد، کسب‌وکارهای‌شان پلمپ یا مصادره می‌شود. همچنین آن‌ها حق داشتن انجمن‌های مذهبی یا اجتماعی رسمی ندارند.
۲.۴. فضای عمومی پر از نفرت‌پراکنی
در رسانه‌های رسمی و آموزشی، به صورت مکرر علیه بهاییان تبلیغ می‌شود. آن‌ها متهم به خیانت، فساد اخلاقی یا وابستگی به بیگانگان می‌شوند؛ موضوعاتی که فضایی سنگین و امنیتی برای زیست در ایران ایجاد می‌کنند.
۳. مقصدهای اصلی مهاجرت بهاییان
کشورهایی که آزادی دینی و حمایت حقوق بشر قوی‌تری دارند، معمولاً مقصد مهاجرت بهاییان ایرانی بوده‌اند. مهم‌ترین کشورها شامل:
کانادا: یکی از بزرگ‌ترین جوامع بهایی ایرانی را در خود جای داده است.
ایالات متحده آمریکا: به‌ویژه شهرهایی مانند لس‌آنجلس، شیکاگو و نیویورک.
استرالیا، آلمان، بریتانیا و سوئد: به دلیل سیاست‌های مهاجرتی باز و حمایت از اقلیت‌های مذهبی.
۴. زندگی بهاییان در خارج از ایران: آزادی، مشارکت و رشد
مهاجرت برای بهاییان، در کنار سختی‌های خود، فرصت‌هایی بی‌نظیر فراهم آورده است. تفاوت‌های زندگی بهاییان در خارج از ایران در چند زمینه قابل بررسی است:
۴.۱. آزادی دینی و اجتماعی
در کشورهای میزبان، بهاییان آزادانه به عبادت، برگزاری جشن‌ها، مطالعه متون دینی و آموزش کودکان خود می‌پردازند. آن‌ها دارای نهادهای رسمی مانند معابد، محافل روحانی و مدارس بهایی هستند.
۴.۲. امکان تحصیل و پیشرفت حرفه‌ای
جوانان بهایی در کشورهای غربی امکان ورود به دانشگاه‌های معتبر، تحصیلات عالی و فعالیت در حوزه‌های گوناگون علمی، فرهنگی و اقتصادی را دارند. بسیاری از بهاییان موفق در حوزه‌هایی چون پزشکی، مهندسی، هنر و آموزش فعالیت می‌کنند.
۴.۳. مشارکت در جامعه جهانی بهایی
مهاجرت، پیوند میان بهاییان ایرانی و بهاییان دیگر کشورها را تقویت کرده است. بهاییان ایرانی در فعالیت‌های جهانی جامعه بهایی مشارکت فعال دارند؛ از جمله در مشورت‌های بین‌المللی، فعالیت‌های صلح‌طلبانه، ترویج برابری جنسیتی و آموزش توسعه‌ای.
۵. چالش‌های مهاجرت برای بهاییان
اگرچه زندگی در خارج از ایران مزایای زیادی برای بهاییان داشته، اما چالش‌هایی نیز وجود دارد:
دلتنگی و گسست فرهنگی با ایران
سازگاری با جامعه جدید، زبان و سبک زندگی متفاوت
از دست دادن بستگان و جامعه مذهبی قدیمی
نگرانی برای وضعیت بهاییان داخل ایران
بهاییان مهاجر تلاش می‌کنند ضمن حفظ هویت دینی و فرهنگی خود، در جوامع میزبان به‌خوبی ادغام شوند و الگوی مثبتی از شهروندی مسئولانه ارائه دهند.

۶. روایت‌هایی از زندگی دوگانه: بهایی بودن در ایران و خارج از ایران

در ایران، یک بهایی ممکن است:

نتواند آزادانه مراسم دینی برگزار کند،از دانشگاه اخراج شود،کسب‌وکارش پلمپ شود،در محل کار یا تحصیل تحقیر شود،حتی از دفن عزیزانش در گورستان بهایی محروم بماند.

در خارج از ایران، همان فرد می‌تواند:
در مراسم رسمی بهایی شرکت کند،آثار مقدس را تدریس کند،فرزندانش را در مدارس آزاد آموزش دهد،در انتخابات نهادهای بهایی رأی دهد،و در فعالیت‌های مدنی و فرهنگی مشارکت داشته باشد.این دوگانگی تجربه زیستی، شکافی عمیق اما آموزنده است که نشان می‌دهد چگونه آزادی دینی می‌تواند تأثیر مستقیم بر کیفیت زندگی داشته باشد.
۷. نقش بهاییان مهاجر در حمایت از هم‌کیشان داخل ایران
جامعه بهایی در خارج از ایران، به عنوان صدای هم‌کیشان داخل، نقش مهمی در آگاه‌سازی جهانی، تلاش‌های حقوق بشری، و حفظ فرهنگ بهایی ایرانی ایفا می‌کند.
فعالیت‌هایی مانند:
همکاری با سازمان‌های حقوق بشری (مانند عفو بین‌الملل)
مستندسازی نقض حقوق بهاییان در ایران
برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری برای معرفی هویت بهایی ایرانی،نشان می‌دهد که مهاجرت، تنها پایان یک فصل نیست، بلکه آغاز شکل تازه‌ای از کنشگری و زیست اجتماعی است.

نتیجه‌گیری

مهاجرت بهاییان از ایران، داستانی تلخ اما امیدبخش است. تلخ، از آن رو که نشان از محدودیت‌هایی بنیادین در آزادی دینی دارد؛ امیدبخش، چون روایت‌گر مقاومت مسالمت‌آمیز و رشد روحی در مواجهه با ناملایمات است.

زندگی بهاییان در خارج از ایران، نمودی است از آنچه دین در فضای آزادی می‌تواند به‌وجود آورد: شکوفایی فردی، مشارکت اجتماعی، و خدمت به بشریت. در عین حال، تجربه‌ی مهاجرت‌شان یادآور مسئولیتی اخلاقی برای همه‌ی جوامع جهانی است تا حقوق اقلیت‌های دینی را پاس دارند.