بررسی الهیات بهائی: وحدت ادیان یا دین جدید؟
مقدمه
آیین بهائی یکی از ادیان نوظهور است که در سدهٔ ۱۹ میلادی در ایران پدید آمد. گرچه بسیاری آن را ادامه‌ای از اسلام می‌دانند، پیروانش آن را دینی مستقل و جهانی تلقی می‌کنند. اما آیا بهائیت واقعاً دین جدیدی است یا تلاشی برای وحدت ادیان گذشته؟ در این مقاله تلاش می‌شود مفاهیم کلیدی الهیات بهائی بررسی شود و جایگاه آن در میان ادیان بزرگ و به‌ویژه نسبت آن با اسلام روشن گردد.
خاستگاه و زمینه تاریخی
آیین بهائی در میانهٔ قرن نوزدهم از دل جنبش بابی (تأسیس‌شده توسط سید علی‌محمد باب) پدید آمد. پس از اعدام باب در ۱۸۵۰، جانشین معنوی او، میرزا حسینعلی نوری (ملقب به بهاءالله)، مدعی شد که همان "من یظهره‌الله" موعود بابی‌ها است. بهاءالله در ۱۸۶۳ در باغ نجیبیه بغداد رسماً ادعای پیامبری کرد و آیین بهائی را بنیان نهاد.
اصول الهیات بهائی
۱. توحید و وحدت وجود
در بهائیت، خداوند یگانه، غیرقابل شناخت کامل، و ورای تصور انسان‌ها معرفی می‌شود. اما تجلیات او در قالب پیامبران ظاهر می‌شود. بهاءالله نیز یکی از این "مظاهر الهی" معرفی می‌شود.
۲. ظهور تدریجی حقیقت
مهم‌ترین مفهوم الهیاتی بهائی، "ظهور تدریجی" یا تکامل تدریجی وحی الهی است. بهائیان معتقدند که خدا در طول تاریخ با ارسال پیامبران مختلف مانند موسی، عیسی، محمد، زرتشت، بودا و در نهایت بهاءالله، حقیقت را به‌تدریج به انسان‌ها معرفی کرده است. این پیامبران، مظاهر الهی هستند نه خدا، ولی از جانب خدا سخن می‌گویند.
۳. وحدت ادیان
بهائیت مدعی است که تمامی ادیان الهی از یک سرچشمه آمده‌اند و هدفشان رشد معنوی و اخلاقی بشر بوده است. اختلاف‌ها را ناشی از شرایط زمانی و اجتماعی می‌دانند، نه تناقض در وحی الهی. لذا بهائیت ادیان دیگر را باطل نمی‌داند، بلکه آن‌ها را گام‌هایی در مسیر تکامل معنوی بشر می‌شمارد.
۴. رسالت جهانی بهاءالله
از دیدگاه بهائیان، بهاءالله پیامبر این دوران است که رسالتش جهانی و مرتبط با "بلوغ بشریت" است. او برای وحدت انسان‌ها، پایان تعصب، برابری زن و مرد، و برچیدن نظام‌های تبعیض‌آمیز پیام آورده است. متون مقدس بهائی همچون کتاب اقدس، اشراقات، لوح احمد و کلمات مکنونه، آموزه‌های اصلی این آیین را بیان می‌کنند.
بهائیت در نسبت با اسلام
شباهت‌ها:
توحید به‌عنوان اصل بنیادین
باور به وحی، نبوت، معاد
تأکید بر اخلاق فردی، صداقت، خدمت به خلق
تفاوت‌ها:
بهائیان به ختم نبوت معتقد نیستند؛ در حالی‌که اسلام پیامبر اسلام را خاتم‌النبیین می‌داند.
حج و نماز و روزه در بهائیت شکل متفاوتی دارد و برخی اعمال اسلامی کنار گذاشته شده‌اند.
در بهائیت، قبله شهر عکا (در اسرائیل امروزی) است نه مکه.
به همین دلیل، علمای شیعه و اهل سنت بهائیت را انحراف از اسلام و حتی فرقه‌ای سیاسی-استعماری تلقی کرده‌اند. اما بهائیان خود را پیروان دین مستقلی می‌دانند که پس از اسلام آمده و آن را نفی نمی‌کند، بلکه ادامه می‌دهد.
آیا بهائیت دین جدیدی است؟
با توجه به اصول بالا، پاسخ به این پرسش بستگی به تعریفی دارد که از دین ارائه شود:
اگر دین را نظامی کامل از عقاید، احکام، عبادات و آموزه‌ها بدانیم، بهائیت به‌وضوح دینی مستقل است.اگر دین را در تداوم تاریخی نگاه کنیم، می‌توان آن را تلاشی برای تفسیر نوین از ادیان گذشته دانست.در عمل، بهائیت ساختار مذهبی، نهادهای مستقل (مثل بیت‌العدل)، متون مقدس خاص، شریعت و آداب مخصوص به خود را دارد که آن را از صرف یک جنبش عرفانی یا اخلاقی جدا می‌کند.
دیدگاه مخالفان
مخالفان بهائیت – چه در سطوح فقهی و چه سیاسی – استدلال‌هایی دارند از جمله:
انکار ختم نبوت
نزدیکی به قدرت‌های استعماری در قرن ۱۹
استفاده سیاسی استعمار از بهائیان برای تضعیف اسلام
این دیدگاه‌ها البته از سوی بهائیان رد می‌شود و آنان خود را مدافع صلح، اخلاق و بی‌طرفی سیاسی معرفی می‌کنند.
نتیجه‌گیری
الهیات بهائی بر پایهٔ مفاهیم وحدت، تکامل تدریجی دین و پیامبری جهانی بنا شده است. این آیین، خود را نه در تضاد با ادیان پیشین، بلکه به‌عنوان ادامه و اوج آن‌ها معرفی می‌کند. با این حال، از نظر بیشتر مسلمانان، بهائیت دینی جدید و خارج از چارچوب اسلام تلقی می‌شود.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر